Заманбек Нұрқаділов (1944-2005)

Заманбек Нұрқаділов 1944 жылы 15 қаңтар күні Алматы облысы, Кеген ауылында дүниеге келген. Ол саясаткер, қоғам қайраткері.

Бала Заманбек

Заманбек өзінің бала кезін «кедей және жартылай аш» деп айтатын болған. Әкесі майданда қайтыс болған Заманбекті анасы тәрбиеледі. Заманбек Ұлы жүз, руы Албан болған. Ол Қазақ Политехникалық институтты, инженер-құрылысшы мамандағын бітірген.

Еңбек жолы

Заманбек Нұрқаділов институтты қызыл дипломмен бітіріп, жолдамамен Алматы қаласында қалады. Құрылыста қызмет жолын қатардағы шеберден бастап, СМУ бастығы қызметіне дейін көтеріледі. 1973 жылы Алматы облыстық партия комитетінің құрылыс бөліміне нұсқаушылық қызметке қабылданады. Сосын Алматы қалалық партия комитеті құрылыс бөлімінің меңгерушісі болады. Кейін Алматы қалалық кеңесі төрағасының құрылыс жөніндегі орынбасары етіп тағайындалады. 1980 жылы  «Қазселденқорғау» мекемесінің басшысы, Алматы қалалық атқару комитетінің төрағалығына сайланады. 1990 жылы Алматы қаласының басшысы ретінде ХІІ шақырылған Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланады. 1991 жылы Алматы қалалық Кеңесінің төрағасы, бір мезгілде Алматы қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы. 1992 жылы Алматы қалалық әкімшілігінің басшысы. 1994 жылы 20 маусымда Алматы қаласы әкімінің қызметінен босатылды. 1995 жылы Желтоқсан айында ҚР Парламентінің депутаттығына сайланды. 1997 жылы Алматы облысының қызметіне тағайындалды.  2001 жылы ҚР Төтенше жағдайлар жөніндегі агенттігінің төрағалығына тағайындалды. 2004 жылы 11 наурызда сенсациялық баспасөз-мәслихатын өткізіп, қызметінен кетті.

Жары Мақпалмен қалай танысты?

«Зәкеңмен алғашқы кездесуім ешқашан есімнен кетпейді. Ол кезде Зәкең  — Алматы қаласының әкімі. Мен жас әнші ретінде пәтер мәселесі бойынша оның қабылдауына бардым. Менің өтініш-назымды тыңдап-тыңдап алды да, «бара ғой айналайын, шамамен 20 күннен кейін келерсің» деді. Мен бір жарым айға гастрольге кетіп бара жатқандықтан, «Жоқ, сіз кешіріңіз, сіз 20 күн дегеніңізді қойыңыз, сіз маған пәтер бере аласыз ба, әлде бере алмайсыз ба?» дедім. Өмірімде бастыққа кіргенім сол болатын өзі. Сөйтсем, ондайға үйренбеген Зәкең орнынан ұшып тұрегелді де, маған: «Айналайын, бар! Түсінбесең, саған ана жақта түсіндіреді!» деп есік жақты қолымен көрсетті. Сол кездесуден кейін «екінші рет мұндай қатыгез адамды көрмеспін» деп іштей ой түйіп қайттым. Кейін осы адаммен бірге болу менің маңдайыма жазылды» (жары Мақпалдың естелігінен)

«МАҒАН ЗӘКЕҢ ОТБАСЫН ҚҰРУҒА ҰСЫНЫС ЖАСАҒАНДА, МЕН НЕ ЖАУАП БЕРЕРІМДІ БІЛМЕДІМ. АРАДАҒЫ 20 ЖАС БАР. ОНЫҢ СЫРТЫНДА ОЛ КЕЗДЕ МЕНДЕ СҮЙІСПЕНШІЛІК СЕЗІМІ ДЕ БОЛҒАН ЖОҚ. СӨЙТІП, БАС ТАРТСАМ, АРТЫМА ТҮСІП, ЗАЛАЛЫ ТИІП КЕТЕ МЕ ДЕГЕН ОЙМЕН, АНАМНЫҢ РҰҚСАТЫН СҰРАУДЫ ТАПСЫРДЫМ. КЕЛІСКЕН КҮНІ АНАМ ДАЙЫНДАЛЫП ОТЫРДЫ. ЗӘКЕҢ КЕЛГЕНДЕ МЕН СІҢІЛІММЕН БІРГЕ АС ҮЙДЕ ТЫҒЫЛЫП ОТЫРДЫМ. БІР КЕЗДЕ ҚАРАСАМ, ҮШ МИНУТ ТА ӨТКЕН ЖОҚ, ЗӘКЕҢ СЫРТҚА ҚАРАЙ ШЫҒЫП БАРА ЖАТЫР. КӨҢІЛ-КҮЙІ КӨТЕРІҢКІ. АПАМА ШЫҚСАМ, БЕТ-ЖҮЗІ АППАҚ, ҚОЗҒАЛМАЙ ОТЫР. «ОЙБАЙ, АПА НЕ БОЛДЫ?» ДЕП ЕМ, АНАМ: «МЕН СОВХОЗДЫҢ ӘКІМІНЕН ҚОРҚУШЫ ЕДІМ, МЫНАУЫҢ ТІПТЕН ОДАН ӨТКЕН ҒОЙ. КІРЕ САЛА «ВООБЩЕМ, МЕН ҚЫЗЫҢЫЗҒА ҒАШЫҚПЫН. БЕРСЕҢІЗ ДЕ АЛАМ, БЕРМЕСЕҢІЗ ДЕ АЛАМ ДЕДІ», — ДЕП ШОШЫНЫП ОТЫР ЕКЕН. СОДАН АНАМ НЕ ДЕРІН БІЛМЕЙ «АЛА БЕР, АЛА БЕР!» ДЕПТІ».

Отбасы

Өмірінің соңғы жылдары Нұрқаділов оппозицияның әрекетіне қатысты, бірақ көп уақытының бөлігін жанұясымен бірге өткізген. 2002 жылы оның Мерей есімді қызы дүниеге келді. Ол Мақпал Жүнісовамен ортақ жалғыз баласы болды. Бірінші некесінен оның екі баласы бар: Қайрат есімді ұлы, әкесінің қазасынан кейін бірнеше жылдан соң Алматының тұрғын-үй әкімшілігін басқарған және қызы Құралай, қазақстандық алғашқы дизайнерлерінің бірі, соңғы жұмысы Лондондағы Олимпиада ойындарының киімі болды.

Өмірінің соңғы кезеңдері

2005 жылы 12 қараша күні Нұрқаділовтың қазасы жайлы қайта сыбыстар естілді, осы жылы ол расталған болатын. Саясаткер үйінде үш оқ атумен анықталды. Оның қазасын қасақана жасалған кісі өлтіру деп айтып, оның тергеуін ішкі істер министрі Бауржан Мұхамеджанов басқарды. Оппозициялық БАҚ Нұрқаділовтың үйіне кіріп, атқан киллерлер жасағы жайлы жазған, алайда аумаққа кіргендігін камералар түсірмеген болатын. Көп ұзамай, өзін-өзі өлтіру нұсқасы хабарланды: Нұрқаділов эмоционалды-тұрақсыздық күйде бола, өзін үш рет атқан. Бұл нұсқаға көпшілік тілшілер мен саясаткерлер сенбеді, саясаткердің қазасын тергеуге уәде берді. Алайда, жеті жыл өтсе де ешқандай нұсқалар жарияланбады.

Нұрқаділовтың жерлеу рәсімінде 2005 жылы 15 қараша күні Алматы қаласының Ғылым Академисында жүздеген адамға лық толы болды. Бірнеше айдан соң саясаткер Алтынбек Сарсенбаевпен де бұл ғимаратта қоштасу өтті. Екі саясаткердің қазасы әлі күнге дейін толық тергелмеді.

Марқұм Заманбек Нұрқаділов өлерінен бірер күн бұрын өз үйінде «Алматы ақшамы» газетінің тілшісіне сұхбат берген (Сұхбатты газеттің сол кездегі тілшісі Думан Анаш алған). Бұл оның соңғы сұхбаты болатын. Алматыны басқарған тұлғалар туралы желілес мақалалар берген газеттің өтінішіне келіскен ол қазақтың нән шаһарының әкімі болған жылдары туралы әрі өзінің өмірі, өнер жайындағы көзқарастарымен бөліскен. Сол сұхбатында ол Кеңес одағы кезінде Алматыдағы қазақтың саны 20 пайыздан аспауы керек деген жасырын нұсқаудың болғанын, бұл заңсыздыққа өзінің заңсыздықпен жауап бергенін айтады.

Өзінің дерегінше, әкім болып тұрған жылдары Алматы қаласындағы қазақ санын 20 пайыздан 40 пайызға жеткізген. 2006 жылы айтулы шуға айналған Бақай, Шаңырақ оқиғасы кезінде бұл ауылдарды Заманбек тұрғызғаны жайында да айтылды. Қазақтың қалаға көшуіне мүмкіндік туғызып, бос жатқан жерлерді қарапайым халыққа үлестіру, тіпті заңсыз басып алуға жасырын рұқсат беруге осы Қалабайұлының мұрындық болғанын айтатындар көп.