Джек МА (Ма Юн), кәсіпкер, Alibaba Group компаниясының негізін қалаушы 1964 жылы туған.
Джек Маның қытай тіліндегі есімі – Ма Юн. Бірақ қазір Джек Ма (Jack Ma) деген ағылшынша атпен танымал. Ол 1964 жылдың 10 қыркүйегінде Қытайдың Чжэцзян провинциясының Ханчжоу қаласында суретшілер отбасында дүниеге келді. Әкесі Малай Фа – (1939 жылы туған) суретші. Чжэцзян провинциясы суретшілер одағының төрағасы болған. Анасы туралы деректер аз, тек онымен арақатынасы тым жақсы болмағаны туралы айтылады. Джек Маның Ма Ин есімді ағасы, Ма Шө есімді қарындасы бар.
Джек Ма 2017 жылы Гарвард университетінің студенттерімен кездескенде өзінің балалық шағы туралы былай деген: «Мен қытайдың Ханчжоу қаласында өмірге келдім. Менің бала кезімде ол жерге шетелдік туристер тым көп келетін. Соның әсері болар, мен ағылшын тілін өздігімнен үйренуге ерте кірістім. Тіл үйрену үшін күніне ондаған шақырым жол жүріп, шетелдік туристерге ақысыз қызмет көрсеттім. Мен оларға жақсы дос, жарамды жолсерік болдым. Олардан ағылшын тілімен бірге көптеген мәдени құндылықтар үйрендім. Осы кезде мен мектепте оқытылатын жаттанды білімдермен шетелдік туристерден көріп-білгендерімнің айырмашылығына қайран қалдым. Ал ата-анам мен ұстаздарым қашанда маған: «Қытай – әлемдегі ең бай, ұлы ел. Әлемді біз ғана құтқара аламыз», – деп айтатын. Бұл бейне бүгінгі Солтүстік Кореядағы әлеуметтік жағдайға тым ұқсас еді. Ал мені шетелдік туристер Қытайдан көш ілгері, әлдеқайда дамыған, өркениетті елдердің бар екеніне сендірді. Сол себепті мен әлем құндылықтарының озық үлгілерін зер сала үйренуге тырыстым. Сондықтан мені достарым американдық ретінде қабылдады. Ал нағыз американдықтар: «Сенің тұла бойыңда қытай елінің ұлттық болмысы тұнып тұр», – дейтін. Мұның себебі мен америкалық құндылықтарды өте жақсы түсінемін».
1984 жылы Джек Ма Ханчжоу қаласындағы қатардағы педогогикалық үниверситеттің шет тілдер мамандығына оқуға қабылданды. Оның табсқа толы ғұмыр жолының алғашы сәтті қадамдары осы оқу орнында басталды. Универиситете ол өз мамандығын аса үздік оқыды. Тіпті студенттер ұйымының төрағасыда болды. Сонымен қатарқоғамдық жұмыстарда өз іскерлгін көрсете білді.
Джек Ма жоғары оқу орнын бітіргеннен кейін Ханчжоу электроника институтында ағылшын тілінен сабақ берді. Бұл тұс Қытайда нарықтық экономиканың қалыптаса бастаған кезі еді. Осыны ертерек аңғарған Джек Ма сауда істеп көрмекші болды. Ең әуелі екі жыл бойы гүл, кітап секілді ұсақ дүниелерді сатып көрді. Бірақ қанша әлектенсе де өнімді нәтиже болмады. 1991 жылы Джек Ма мен оның серіктесі «Хаибо» аударма агенттігін (Hope Chinese transliteration) құрды. Алғашқы айлық табысы 700 юань (110 доллар) болды. Бірақ жалға алған жұмыс орнына 2000 юань (330 доллар) ақша төледі. Сөйтіп бұл жұмысының да қиюы қашты. Осыдан кейін ол ағылшын тілін үйрететін орталық құрды. Ақыры Джек Маның төзімділігі мен берік сенімі өз жемісін берді. Бүгінде «Хайбо» – Ханчжоудағы ең ірі аударма агенттігіне айналды. Бұл туралы ол: «Сол кезде мен бастаған жұмысымның түбі нәтижелі болатынына және күндердің күнінде табысқа жететініме сенімді болдым», – дейді.
1995 жылы 30 жасар Джек Ма Ханчжоу қаласындағы он таңдаулы жас мұғалімнің бірі және институт директорының сыртқы істер жөніндегі орынбасары болды. Бірақ ол мұны қанағат тұтқысы келмеді. Сол себепті: «Мен шәкірттерге өмір бойы жазылған, жаттанды білімдерді үйретемін, оның қандай пайдасы бар?» – деп ойлады. Сөйтіп, жаңа кәсіп бастауға түбегейлі шешім қабылдады.
1995 жылы АҚШ-қа жасаған сапары кезінде Джек Ма алғаш рет интернет әлемімен танысты. Ол бірден ғаламтордың болашағына сенім артты, осы сенім жетегінде «Қытайдың Yellow Pages» веб-сайтын құру үшін еліне қайтып келді. Сол жылы сәуірде Джек Ма Қытайдың «Yellow Pages» интернет компаниясын құрды. Бұл Қытайдағы алғашқы интернет компаниялардың бірі болды. Компания түсті фото сурет, ағылшын тіліне сәйкестендіргіш кұралы сынды ақылы контенттерді саудалады. Джек Ма бір жылдан соң 5 миллион юань (746 мың доллар шамасында) табыс тапты.
1997 жылы Джек Ма Қытай Экономика және сауда министрлігінің ұсынысымен «Кәсіпкерлер тобын солтүстікке қарай бағыттау» жобасына қатысты. Осыдан соң ол халықаралық электрондық коммерция орталығының веб-сайтын құруға жетекшілік етті. Джек Ма бұған дейін Ханчжоудағы кішігірім кәсіпкер ғана еді, осы ауқымды жоба оған елдің болашақ даму бағытымен танысуға мол мүмкіндік береді. Бірақ 1998 жылдың соңында Джек Ма министрліктегі қызметінен бас тартты. Себебі ол болашақ жоспарын іске асырудың мезгілі жеткенін түсінді.
Осыдан соң Джек Ма шағын және орта бизнесті дамыту мен оны кедергісіз саудалаудың жолын іздей бастады. Ол өзіне «шағын және орта кәсіпорындардың құтқарушысы болғым келді» деген нақты мақсат қойды.
Әрі осы мақсатын іске асыру үшін Азияның экономикалық мүмкіндіктерін мұқият зерттеді. Сөйтіп, Джек Ма: «Азия экономикасы – экспортқа бағытталған экономика. Мұнда жеткізудің ірі базасы бар. Енді осындағы экспорттаушы шағын компаниялардың басын біріктіретін үлкен құрылым керек. Сонда ғана Азия нарығы Америка мен Еуропаға өз күшін әйгілей алады», – деген тұжырымға келеді.
1999 жылы Джек Ма Ханчжоуға келіп, өзінің алғашқы электрондық коммерция веб-сайты Alibaba.com-ді құрды.
Джек Ма – әлемнің ең үздік көшбасшыларының бірі
Америкадағы «Байлық» журналы әлем тарихына өз ықпалын жасап үлгерген 50 ірі көшбасшының 2017 жылы тізімін жариялады. Бұл тізімде Джек Ма Amazon компаниясының бас директоры Безос, Германия Канцлері Ангела Меркельден және басқа да саяси көшбасшылардан жоғары орынға жайғасты. Әдетте осы тізімге әлемдік дамуға үлес қосқан, жаһандық саясат пен бизнесте өз мүмкіндіктерін көрсеткен көшбасшылар ғана кіре алады. Соңғы жылдары қытайлық кәсіпкерлердің бұл тізімде қарасы молая түсті. Ал Джек Ма дәл солардың ең үздігі болып көш басында тұр.
«Байлық» журналы: «Alibaba шағын бизнесті дамытудың жаңа жолын ойлап тапты. Ол үшін электронды платформаны тиімді пайдалана білді. Бұл әлем экономикасына тың серпіліс алып келді», – деп Джек Маны жоғары бағалады.
Джек Ма интернет саудасымен қоса әлеуметтік әлсіз топтарға көмектеседі, білім саласына инвестиция салады. Сондай-ақ қоршаған ортаны қорғауға баса мән береді. Бұдан бөлек ол мәдениет, өнер, кәсіпкерлік және озық технологияға, ғылыми зерттеулер мен ғарыш технологиясына қаржы салады. 2011 жылдан бастап Джек Ма Alibaba компаниясының жылдық табысының 3% үлесін әлеуметтік игілік қорына аударып келеді.
Джек Маның табысы 39 миллиард долларды құрайды. Ол қазір әлемнің ірі байларының тізімінде 20 орынды иеленген.
Джек МА, кәсіпкер, Alibaba интернет компаниясының негізін қалаушы:
Мен өмірге өз бақытымды сезіну үшін келдім
Alibaba компаниясында 45000 адам жұмыс істейді
– Джек Ма мырза, «әлемдік экономика форумына» басқан қадамыңыз құтты болсын. АҚШ президенті Дональд Трамптың қабылдауында болдыңыз. Бұл реткі жүздесу туралы не айтасыз?
– Трамп мырзамен кездесуіміз керемет болды. Шынымды айтсам, мұндай болар деп күтпеген едім.
– Сонда сіз не күттіңіз?
– Мен осы уақытқа дейін АҚШ-тың жаңа президенті туралы көптеген дақпырттар естідім. Бірақ қабылдау кабинетіне аяқ басқан сәттен-ақ, ол кісі менің ашық әңгімелесуге келгенімді бірден аңғарды, әрі менің сөзімді тыңдауға пейілді екенін айтты. Мен екеуара әңгімеміздің аса салиқалы өткеніне өте ризамын. Тіпті Трамп мені баспалдақтан сүйеп төменге түсірді. Шынын да АҚШ президентімен болған табысты жүздесуім үшін дән ризамын.
– Кездесуге кім ұсыныс жасады, қандай мәселелер талқыланды?
– Бірде жақын танысым менен «АҚШ президентімен кездесуді қалайсың ба?» деп сұрады, бастапқыда бұған «иә, кездескім келеді» деп жауап бердім. Бірақ кейін ойланым қалдым. Өйткені Трамппен кездесуге әлі дайын емес едім, тіпті жолығып жатсақ не туралы айтарымды да білмейтінмін. Бірнеше күннен соң әлгі танысым тағы да өтініштерін білдірді, сондай-ақ осы кездесудің мән-маңызы туралы, егжей-тегжейлі жазып, электрондық поштама хат жіберді. Сөйтіп мен ойлана келе АҚШ президентімен кездесуге бекідім.
Бұл кездесуде біз орта-шағын бизнесті дамытудың жолдары, ауыл шаруашылығы өнімдерін саудалау, Қытай мен АҚШ-тың сауда байланысын талқыладық. Сондай-ақ, Американың тауарларын Alibaba интернет компаниясы арқылы Азияға сату жолдарын қарастырдық.
– Алдағы бес жылда американдықтар үшін бір миллион жұмыс орнын тауып беруге уәде бересіз бе?
– Бұл туралы нақты сөз бере алмаймын, өйткені Alibaba компаниясының өзінде 45000 адам жұмыс істейді. Бір миллион адамды басқаруға біздің шамамыз келмейді. Бұл шынын да мүмкін емес дүние.
– Қытай-Америка қатынасы туралы не айтасыз, Қытайдың валюталық манипуляциясы жайында Трамптың бұрынғы ескертулерін қалай түсіндіресіз?
– АҚШ-та сөз бостандығы бар, әркім айтқысы келген ойын ашық айта алады. Мен бұл құндылықты құрметтеймін. Алайда, менің де өз көзқарасым бар. Біз шағын орта бизнестің, Midwest-тің дамуына жол ашып, жергілікті өнімдердің Қытайға экспортталуына көмектесетін кейбір мүмкіндіктерге қол жеткіздік. Енді бұл жерде басқа бір түйткілді мәселелер туралы сөз қозғамай-ақ қояйық. Десе де, сұрағыңызға орай АҚШ туралы ойымды қысқаша айта кетейін.
Американдық ірі компаниялар жаһандану арқылы қыруар табысқа кенелді, олардың өсім көрсеткіші адам таңғаларлық. Сонай-ақ Microsoft, Cisco және IBM сияқты әлемге танымал компаниялар қырғын пайдаға кенелді. Осы компаниялардың табысы Қытайдағы төрт ірі банктің жалпы кірісінен де көп. Мені кәсіпкер ретінде осыншама ақша айналымының қайдан келіп, қайда кетіп жатқаны қатты алаңдатады.
Соңғы 30 жылда АҚШ 13 үлкенді-кішілі соғысқа 14,2 триллион доллар жұмсады. Егер осы қисапсыз қаржының біраз бөлігін инфрақұрылымды жақсартуға және АҚШ кәсіпорындарында жұмыс істейтін милиондаған жұмысшылардың жағдайын түзеуге жұмсаған болса, әлдеқайда игі іс болар еді. Мен Гарвард университетіне оқуға түсуге көмектесе алмаймын, алайда мектепке бара алмайтын адамдарға да инвестиция салуымыз керек деп ойлаймын.
Жас кезімде Америкада «Форд» және «Боинг» секілді ауқымды өндірістік компаниялар бар екенін еститінмін. Алайда соңғы уақыттарда «Уолл-стритке» (Америкадағы ірі қаржы орталығы) капитал көптеп ағылды. Осыдан кейін, яғни 2008 жылы қаржы дағдарысы басталды. Соның кесірінен АҚШ экономикасы 19,2 триллион долларын желге ұшырды, сондай-ақ 34 миллион жұмыс орны қысқарды. Егер осы қаржы әу баста «Уолл-стритке» құйыла бермей, керісінше Американың орта батыс аймақтарына инвестиция ретінде салынса, онда үлкен өзгерістер болар еді. Басқа елдер сіздің жұмыс орныңызды ұрлап қойған жоқ, бұл сіздің стратегияңыздың әлсіздігінен туындап отырған жағдай.
– Жаһандану туралы не айтасыз?
– Жаһандану – өте маңызды ауқымды үдеріс. АҚШ – жаһанданудың озық үлгісі бола алатындай дамыған, өркениетті мемлекет. Қытай 2001 жылы Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болды. Сол кезде біз: «Егер әлемдік бренд өнімдер Қытай нарығын жаулап, өндірісімізді тоқыратып, жұмыс орындарын қысқартса не істейміз?» деп алаңдадық. Алайда 20 жылдан кейін бұл шешімнің ел дамуына орасан зор оң өзгерістер әкелетінін көрдік. Меніңше, жаһандану үдерісін өркениет талаптарына сай алға ілгерілету керек.
– Сіз eWTP-ны ұсындыңыз, бұл нақты қандай жоба?
– Дүниежүзілік сауда ұйымы – өте ауқымды құрылым. Бірақ ол негізінен дамыған елдер мен солардың кәсіпорындарына арналған. Сондықтан ол жерде ШОБ үшін ешқандай да мүмкіндік жоқ. Біз осы олқылықтың орнын толтыру үшін eWTP, Electronic World Trade Platform жобасын іске қостық. Мұнда негізінен ұялы телефондар мен интернетті пайдаланып, онлайн режимінде сауда-саттық жасай аласыз. Сондай-ақ, бұл жоба жастарға және ШОБ-қа қолдау көрсетуге арналған. eWTP қазірдің өзінде 20 мемлекетті біріктіріп, бір желіде сауда-саттық жүргізуді жүзеге асырып отыр.
Қытай мен Америка арасында ешқандай да «соғыс» оты тұтанбауы тиіс
– Alibaba компаниясы әдетте тауарды иесіне жеткізіп беру үшін басқа компанияларды пайдаланады. Ал Amazon компаниясы осы жұмыстың бәрін өздері істейді. Бұл екі жолдың қайсысы тиімді деп ойлайсыз?
– Мен екі компанияның да шешімі дұрыс деп ойлаймын, өйткені әлемде түрлі бизнес-модельдер бар. Әркім өзіне тиімдісін пайдаланады. Бастысы, өз жұмыс тәсіліңізге сенуіңіз керек. Мысалы, мен өзімнің не істей алатыныма сенемін. Ал Аmazon бейне империяға ұқсайды, ол өзінің барлық тетіктерін бақылап, сатып алумен сатуға дейінгі барлық қызметті бір желіде тоғыстырған. Біздің жұмыс тәсіліміз бұдан өзгешелеу, яғни біз басқаларға мүмкіндік береміз. Сондай-ақ олардың сатуға немесе қызмет етуіне көмектесеміз. Қандай да бір ШОБ-ті негіз еткен кәсіпорын біздің технологияларымыз бен инновацияларымызға байланысты Microsoft немесе IBM компаниясымен бәсекелесе алады. Интернеттегі технологиялар арқылы біз әрбір компанияны Amazon-ға айналдыра аламыз деп ойлаймын. Өткен жылы біздің GMV ( Тауар айналымы) 550 миллиард доллардан асты. Егер біз бұл өнімдерді жеткізу үшін қызметкерлерді жалдайтын болсақ, онда бізге қосымша тағы да 5 миллион адамды жұмысқа қабылдауға тура келеді. Осындай шығындарды қысқарту үшін басқа компаниялардың жұмысына жүгінеміз.
– Тауардың тұтынушыға дер кезінде жетуіне кепілдік бере аласыз ба?
– Біз тауар жеткізуде өз мүмкіндігімізді көрсете алдық. Мысалы, өткен жылы бір күнде Қытайдың 125 қаласына тауар жеткізіп үлгердік. Енді мынаған зер салыңыз,10 жыл бұрын Пекиннен Ханчжоуға зат жеткізу үшін 8 күн кететін, ал қазір Пекиннен ішкі Моңғолияға 12 сағат ішінде жеткізуге болады. 2016 жылы біз 17 миллиард доллар көлемінде тауар саттық, үш күнде 600 миллион пакет жібердік. Өстіп, менің үмітім ақтала бастады. Мен 1992 жылы Қытайда алғашқы компаниямды құрдым. Банктен 5000 доллар қарыз алу үшін үш ай уақыт сарып қылдым. Сонда да барлығы сәтсіз аяқталды. Жалпы шағын бизнес бастау өте қиын. Дегенмен бүгінгі ғылым мен техниканың ала келген мүмкіндіктері, бізді анағұрлым күш-қуатқа ие етті.
– Alibaba компаниясы туралы айтылатын түрлі сындарға қалай қарайсыз?
– Ең әуелі, қандай да бір ауқымды жұмысты бастаған кезде сынға дайын болуыңыз керек. Алдымен сынды тыңдап, содан кейін оның дұрыс немесе бұрыс екенін айтуыңыз тиіс. Біз Amazon компаниясы сияқты емеспіз, дегенмен 10 миллионға жуық кәсіпорындар өз өнімдерін Alibaba компаниясы арқылы саудалап отыр. Сондай-ақ 17 жылдан бері тауар сапасына кепілдік етіп келеміз. Әйтсе де біз интернет компаниясымыз. Сондықтан біреудің жалған өнім сатқанын анықтасақ, оған тыйым сала аламыз, бірақ түбегейлі жоюға құқығымыз жоқ. Мысалы, өткен жылдың өзінде біз 400-ге жуық жалған тауар сатушыларды түрмеге қаматып, 370 миллион юаньға (61 миллион доллар) жуық жалған өнімді сатылымнан алып тастадық. Біз жалған көшбасшы емеспіз, тауарды кім жасайтыны, оны кімнің сатып алатыны және сататыны, олардың мекен-жайы қайда екендігін қатаң бақылап-басқарып отырамыз. Біз бұл ісімізден әлемнің, әсіресе, Қытайдың мемлекеттік құрылымдарының хабардар. Осылайша біз әр тараптың құқын қорғауға шамамыздың келгенінше қызмет етеміз.
– Alibaba компаниясы Голливудтың кино өндірісіне қаржы сала бастады, бұл идея сізге қалай келді, алда тағы қандай жобалар жасамақшысыздар?
– Біз үнемі әр бес жыл сайын жұмысымызды қорытындылап, алдағы 10-20 жылға жоспар дайындаймыз. Компания дүп келген нақты кедергілерді шешудің жолын қарастырамыз. Қолға алмақшы болған жобамыздың қаншалықты табыс әкелетініне зерттеу жасаймыз. Мысалы, бастамақшы болған жобаның 10 жыл ішінде табыс әкелетініне сенімді болсақ, онда сол жұмысқа бірден кірісеміз. Осыдан бес жыл бұрын біз Қытайдың алдағы 10-20 жылда не нәрсені қажет ететіні туралы талқыладық. Соның нәтижесінде алдағы уақытта қытай халқы үшін ең маңызды дүние бақыт және денсаулық болатынына анық көзіміз жетті. Ал Голливуд фильмдері адамдарға бақыт әкеледі. Әрине бай да, кедей де бақытты болмауы мүмкін, бірақ кино көру адамдарды бақытқа жетелейді. Сол себепті біз Голливудпен бірлесіп жұмыс жасауды ұйғардық. Әдетте қытай киноларында сценарий бойынша кейіпкерлер соңында ажал құшады, ал американдық кейіпкерлер ешқашан өлмейді. Мен өз кейіпкерлерімнің өлмегенін қалар едім және содан үлкен ой түйіндеуге тырысар едім. Сонымен қоса Alibaba компаниясы тек интернет саудасымен ғана шектелмей, басқа да салаларға қаржы салып, өз мүмкіндігін сынап көрсе деймін. Менің сүйікті фильмім – Forrest Gump. Өмір қиын, мен одан үйрендім, ол мені болашақ асқақ арманға талпындырды.
– Болашақта Alibaba-дан бөлек тағы не істегіңіз келеді?
– Мен жас кезімде ертерек зейнетке шығуым керек деп ойлайтынмын. Ал қазір әлі де болса көптеген игі жұмыстар істегім келеді. Қайырымдылық жұмыстарымен айналыссам деймін, сонымен қоса ұстаз болу да ойымда бар, қоршаған ортаны қорғауға да атсалыссам деймін. Осының бәріне уақыт табуым керек. Неге мен өмір бойы Alibaba компаниясының бас директоры болып қала беруім керек? Мен өмірге өз бақтымды сезіну үші келдім. Сол үшін де адамдарға күн түсетін тұстан қарағым келеді.
– «Америка-Қытай сауда соғысы» туралы не ойлайсыз, шынымен де Трамп Қытай экономикасын қыспаққа алса Alibaba зардап шеге ме?
– Менің ойымша, Қытай мен Америка сауда байланысы тоқтамайды, ешқандай да «соғыс» оты тұтанбауы тиіс. Әлемдегі ең ірі экономика мен екінші ірі экономиканың «сауда соғысын» елестетудің өзі қиын. Біз Трамп үкіметінің жан-жақтылы ойланып, шешім шығаруына уақыт беруіміз керек секілді. Өйткені ол барлық адамдарды тыңдайды әрі пікірлерімен санасады. Әрине, бірден «сауда соғысын» бастап кету өте оңай, бірақ оны аяқтау тым қиын немесе тіпті мүмкін емес. Егер Қытай-Америка сауда қақтығысы шиеленісе берсе әлем экономикасы ауыр дағдарысқа тап келеді. Мұны да алдын ала ойлану керек. Сіз Иран соғысын, Ауғанстандағы соғысты жақсы білесіз. Әлемнің қай түкпірінде болсын қандай да бір себептермен сауда-саттық әлсіресе адамдар қиындыққа жолығады. Сауда – тек адамдарға күнкөріс үшін ғана қажет емес, ол мәдениет пен құндылықтардың өзара алмасуына да мол мүмкіндік береді. Егер Қытай мен Америка сауда байланысын үзсе Alibaba бизнес-үлгісі де жойылады. Сондықтан осы «сауда соғысын» болдырмау үшін Alibaba компаниясы кейбір келісімшарттарды қайта қарауға дайын.
Джек Маның «New York Times» газетіне берген сұхбаты.
Сұхбаттасқан Эндрю Росс Сальк
