А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институты директорының орынбасары Анар Фазылжан:
Мұнда бізді ойландыратын мәселе бар. Президентіміз мақаласында латын графикасына көшкен кезде тіліміздің ұлттық ерекшелігін сақтау мақсатына ерекше мəн берді. Сол себепті де әліпби арқылы жазуымызды реформаламақпыз. Оны қалай сақтаймыз? Біз шет тілінен енген сөздерді жазуда төл айтылым-жазылым үлгімізге салып латын графикасы арқылы игеруді мақсат еткенбіз. Мысалы, осыған дейін кирил графикасында орыс тілінен енген әріптер болды да, біз осы басты донор тіл арқылы көптеп енген сөздерді толық игере алмадық. Орыс тілінің орфоэпиясында қалай айтылса, солай айтып, орфографиясында қалай жазылса солай жазып жүрдік. Ал қазақ тілі қашанда – өміршең тіл болды. Сол өміршеңдік əлеуетінің күшімен ғана 70 жыл бойғы осы «орысша жаз» қасаң стереотипі салдарынан аман сақталып қалды. Мысалы, қазақ тілінде сақ дәуірінен келе жатқан көне парсы сөздері бар. Бірақ, олар парсылық тұрпатынан айырылып, түркі сөздеріне ұқсап кеткен. Бізде моңғол тілінен енген сөздер де бар. Олар да қазақшаланып кеткен. Ертеректе орыс тілінен енген сөздер де сындырылған. Ал Кеңес үкіметі кезінде енген орыс сөздерінің дені игерілмеді. Бұл әлі де жалғасып келеді. Бұлай жалғаса беретін болса, тілдің сыртқы әсерді игеру механизмі тоқтайды. Біз, тілтанушылар, латын əліпбиіне көшкенде сол механизмді жандандырып аламыз деп жұмыс жасап жатырмыз. Сонау 90-жылдары президентіміз «латын әрпіне көшуіміз керек» деген кезден-ақ Институт ғалымдары тіліміздің иммундық тетіктерін қалпына келтіріп, іске қосу мүмкіндігі туды деп қуанған болатын. Сол кезде бұл реформалардың шын өтетініне сенбегендер көп еді, оны «саяси науқан», «саяси ойын» деп есептегендер де болды. Алайда, Елбасының алға тартқан тілтанымдық реформасына Институт ғалымдары үлкен сеніммен қарап, 90 жылдан бүгінге дейін қазақ жазуын латын графикасына көшуді зерттеп қана емес, қалың бұқараға насихаттаумен де үздіксіз айналыстық. Мақсатымыз – ұлттық тілдің иммундық механизмін қалпына келтіру. Тағы бір мәселе, осы 25 әріптен тұратын алфавитті алатын болсақ, онда ағылшын тіліндегі сияқты қазақ тілінде де диграфтар болады. Ендігі жерде орыс тілі емес ағылшынтілді қазақтардың саны көбейетіндіктен, ағылшын тілі біздің донор тіліміз болады. Ағылшын тілінен көптеген жаңа сөзді қабылдаймыз. Сол кезде осы әліпбимен оларды қазақша игеріп алу қиынға соғады. Қазақ тілінің орфографиясымен жазылатын сөздердің саны азайып кету қаупі бар. Міне, сол туралы ойлануымыз керек.
baq.kz сайтына берген сұхбатынан
